مرکز مهارت آموزی کشاورزی

مرکبات بین عرض های جغرافیایی 23 و نیم تا 40 درجه شمالی و جنوبی با خاک مناسب و رطوبت کافی در صورت عدم یخبندان تولید می شود؛ لیکن به نظر می رسد در سطوح تجاری، مناطق عمده تولید مرکبات در نواحی نیمه گرمسیر بالاتر از 23 و نیم درجه شمالی و جنوبی قرار دارد. مناطق مرکبات خیز ایران را می توان به 3 منطقه سواحل دریای خزر، ناحیه مرکزی و سواحل جنوبی تقسیم نمود. 

سواحل دریای خزر از گرگان تا آستارا کشیده شده و ارقام مختلف مرکبات در این محدوده کشت می شود. محدودیت های اقلیمی موجب تراکم بیشتر باغ های مرکبات در نواحی چابکسر تا نوشهر و آمل تا بهشر شده است. قرار گرفتن در عرض جغرافیایی بالاتر از 36 درجه شمالی، ارتفاع کم از سطح دریا، رطوبت نسبی بالا، بارندگی زیاد در تمامی فصول سال(در غرب سواحل) و اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز از ویژگی های مناطق ساحلی می باشد. 

ناحیه مرکزی شامل استان خوزستان، فارس، کرمان، کرمانشاه و منطقه جیرفت و کهنوج است. در این ناحیه شرایط اقلیمی متفاوتی وجود دارد. عرض جغرافیایی پایین تر از 33 درجه شمالی است. بیشتر روزها آفتابی است و رطوبت نسبی محیط پایین است. متوسط بارندگی این مناطق بین 200 تا 300 میلی لیتر است. 

ناحیه سواحل جنوبی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان با عرض جغرافیایی حدود 23 درجه، شامل استان های بوشهر و هرمزگان است که دارای رطوبت نسبی بالا و گرمای زیاد در تابستان و فاقد یخبندان هستند.

در درجه حرارت های بالاتر، مرکبات زودتر بالغ شده و اندازه میوه بزرگتر می شود. نوسانات دمایی شب و روز باعث رنگ گیری بهتر میوه و تجمع قند می شود. فرآیند ساخت مواد قندی تحت تاثیر افزایش دما قرار می گیرد. به نظر می رسد دمای متوسط برای فعالیت های فتوسنتزی در مناطق مرطوب بین 28 تا 30 درجه سانتیگراد و در مناطق خشک بین 15 تا 22 درجه سانتی گراد باشد. 

به دلیل تاثیر دما در رشد شاخه ها، وضعیت رشد رویشی شاخه ها در مناطق نیمه گرمسیری تابع یک چرخه دو مرحله ای بوده، در صورتی که در مناطق گرمسیری این رشد در طول سال به طور مستمر ادامه دارد. دماهای بالا در وضعیت نمو و ریزش میوه به طور مستقیم دخالت دارد.

برای میوه های مرکبات در مرحله نمو و رسیدن، هوای گرم و مرطوب نظیر شمال و میناب مناسب تر است. به دلیل تاثیر دما در کیفیت میوه، معمولا در بررسی اثر دما از مدل درجه حرارت-روز، جهت مقایسه دمای نواحی مختلف استفاده می شود. در این حالت میزان اسید کل می تواند بهترین شاخص جهت تعیین بلوغ میوه باشد.

مرکبات را می توان در گروه گیاهان روز خنثی طبقه بندی کرد، زیرا گل دهی آن در دوره های نوری 8 تا 15 ساعت اتفاق می افتد. این محدوده، عرض های جغرافیایی تا 36 درجه شمالی و جنوبی را نیز شامل می شود. 

درختان مرکبات به نور حساس هستند. درختانی که تحت شرایط شدت نوری بالا رشد می کنند، تولید شاخساره های کمرنگ می کنند؛ در حالی که درختان رشد یافته تحت شرایط سایه، دارای برگ های سبز تیره هستند. شرایط نیمه سایه تولید میوه های با کیفیت بالا نموده ولی در مقابل، سایه دهی تولید میوه با کیفیت پایین می کند.

ارتفاع از سطح دریا نیز مسئله مهمی در انتخاب محل احداث باغ مرکبات است. در شرایط معمول، به ازای هر 100 متر افزایش ارتفاع، دما حدود یک درجه سانتی گراد کاهش می یابد. بر این اساس کشت مرکبات معمولا در ارتفاعات نسبتا پایین انجام می شود. البته در مناطق نزدیک به خط استوا، کشت مرکبات در ارتفاعات بالاتر نیز امکان پذیر است. 

رودخانه ها و دریاچه ها به دلیل توانایی در ذخیره ی گرما و رها کردن تدریجی آن در طول دوره های سرد، تاثیر زیادی در حفاظت درختان از خطر سرمازدگی دارند. هنگامی که توده های هوای سرد از روی دریاچه ها عبور می کنند، مقدار زیادی از سرمای خود را از دست می دهند. بدیهی است که هرچه این توده های آب بزرگتر و عمیق تر باشد تاثیر آن ها در کاهش سرمای هوا بیشتر است. 

بیشتر ارقام مرکبات حساس به یخبندان هستند، زمانی که گونه های مرکبات در معرض دوره های معینی از دماهای پایین و بدون یخ زدگی(سازگاری سرد) قرار می گیرند، سطح تحمل درخت نیز به نوسانات سرما افزایش می یابد. بافت ها و اندام های مختلف مرکبات در مواجه با یخبندان، مقاومت یا حساسیت یکسانی نشان نمی دهند. گل ها حساس ترین اندام شده و بافتهای چوبی مقاوم ترین اندام به یخبندان هستند. در بین مرکبات، نارنگی ها بیشترین تحمل به سرما را دارند و پرتقال، گریپ فروت، لیمو و لایم به ترتیب در رده های بعدی قرار دارند. در بین پایه های مرکبات، راف لمون حساسترین پایه نسبت به سرماست. پونسیروس و دورگ های پونسیروس بیشترین تحمل به سرما دارند.