مرکز مهارت آموزی کشاورزی

خاک، محیط استقرار گیاهان است. تشکیل خاک از تجزیه سنگهای مادر تحت تاثیر عوامل مختلف حاصل می شود. خاکها از نظر فیزیکی و شیمیایی در رشد گیاهان موثرند.

به هرحال خاک مواد غذایی لازم را برای پرورش گیاه در اختیار ریشه قرار می دهد. خاک از ذراتی تشکیل شده است که از نظر اندازه شامل شن، لای(سلیت) و رس می باشد.

ذرات جامد خاک اگر قطری بین 2-5% میلی متر داشته باشند، شن نامیده می شوند. اگر قطر ذرات بین 5%-2% میلیمتر باشد آن را لای(سلیت) نامند و اگر قطر ذرات از 002/0 میلیمتر کمتر باشد آنرا رس می گویند.

بافت خاک: عبارت است از نسبت درصد ذرات تشکیل دهنده خاک.برای مثال خاکی که دارای 40% شن و 40% سیلت(لای) و 20% رس باشد،خاک،لیمونی(لوی) نام دارد.

ساختمان خاک: عبارت است از ترتیب و نحوه قرار گرفتن ذرات تشکیل دهنده خاک.

هوای خاک :برای رشد گیاهان وجود هوا در خاک ضروریست. حداقل هوای خاک 10 تا 25 درصد حجم کل خاک است. خاک مناسب برای رشد باید بتواند گیاه را سر پا نگه دارد و موادغذایی و هوای مورد نیاز گیاه را تامین و آب را تا اندازه ای در خود ذخیر نماید. گیاهان گوناگونی که در باغبانی مورد پرورش قرار میگیرند،هرکدام برای رشد و نمو و ادامه زندگی نیازمند به خاک و شرایط ویژه ای می باشند،به خصوص که غالبا این گیاهان را از نقاط مختلف جمع آوری نموده و تحت شرایطی متفاوت با محیط اولیه پرورش می دهند. از این رو لازم است که شرایط محیطی و به ویژه خاکهای مناسبی برای انواع آنها فراهم گردد. به طور مثال اگر گیاه طالب خاکهای اسیدی را در زمینی که ترشی آن کم است بکارند،گیاه بیمار شده و دیر یا زور از بین می رود و یا اگر گیاهی را که طالب خاکهای قلیلیی است در خاکهای اسیدی بکارند،نمی تواند مقدار آهک مورد نیاز خود را به دست آورد بنابراین رشد آن محدودتر و کمتر می گردد. این قبیل گیاهان را آهک دوست می نامند مانند زیتون. درعوض گیاهانی مانند بلوط،چای و رازقی کم وبیش آهک گریزند. عده ای دیگر از گیاهان نیز وجود دارند که درمابل آهک خاک مقاوم هستند؛ مانند مو. البته باید درنظر گرفت که این موضوع به آن معنا نیست که درمقابل آهک بی تفاوت می باشند،بلکه در اثر زیادی آهک میزان محصول آن کم خواهد شد. با توجه به مطالب بالا برای نشو و نمو گیاهانی که محیط خود را عوض می کنند باید خاکی در نظر گرفت که متناسب با توقعات و نیازمندی های گیاه باشد.

در زیر با انواع خاک ها آشنا می شوید:

خاک رسی: خاکی است که 50% ذرات آن از رستشکیل شده باشد. ای خاک خیلی سخت است. قدرت نگه داشتن آب در این نوع زمین زیاد است و مدت مدیدی آب را در خود نگه میدارد. لذا دیر گرم می شود و سبز شدن و نمو گیاه در این خاک بسیار کند و به تاخیر می افتد. خاکهای رسمی عموما پس از آبیاری سله می بندند. سله سله یک لایه سخت غیرقابل نفوذی است که ضمن جلوگیری از رشد گیاه و خصوصا برگ، باعث تبخیر سریع آب از خاک می شود. در خاکهای رسی،پس از هر آبیاری باید با وسایلی نسبت به شکستن سله اقدام کنید. این کار را سله شکنی می گویند.

خاک شنی: به خاکی می گویند که دارای 80% شن باشد. از خصوصیات این نوع خاک این است که قدرت نگه داشتن آب در این نوع زمین کم است و زود گرم می شود و بستر مناسبی برای قلمه ها می باشد. حاصلخیزی این نوع خاک منوط به مقدار هوموس و آهک و مقدار خاک رسی است که با آن مخلوط است. در این نوع زمین ها مانند زمین های آهکی مخلوط کردن خاک رسی و کاشتن کود سبز و دادن کود گاوی و سایر کودهایی که دیر تجزیه می شوند، از طرق مختلف اصلاح این خاک می باشد.

 خاک شنی- رسی: خاکی است که دارای 20 تا 30 درصد رس می باشد و بقیه خاک را شن و سایر مواد تشکیل داده باشند. اگر مقدار رس خاک 30 تا 40 درصد باشد آن خاک رسی- شنی است و اگر 40 تا 50 درصد رس داشته باشد آن خاک رسی- شنی سخت می باشد. زمینهای رسی- شنی اگر به مقدار مناسب آهک داشته باشند از بهترین خاکهای باغبانی به شمار می آیند.

خاک های هوموسی: هوموس ماده ای است سیاه یا قهوه ای که از تجزیه و تخمیر مواد آلی حیوانی و گیاهی تولید می شود. از خواص فیزیکی آن یکی نرمی و قابل نفوذ بودن آن به آب و هوا و دیگری نگهداری آب می باشد و چون رنگ سیاه دارد زود گرم می شود.

خاک آهکی: اگر خاکی از آهک تنها تشکیل شده باشد،قابل کشت نیست و باید با شن و رس مخلوط شود. در خاک آهکی مقدار آهک بیش از 50% می باشد به همین خاطر عملیات زراعی به آسانی انجام می شود و حتی با رطوبت زیاد زمین می توان شخم را انجام داد و کلوخ ها به آسانی از یکدیگر باز می شوند. چون در این خاک رطوبت زود تبخیر می شود و خاک زود گرم می گردد آن را خاک گرم نیز می نامند. جهت اصلاح خاک، مصرف کود حیوانی در این خاکها خیلی ضروری است.

 تهیه خاک مناسب جهت کاشت درختان براساس اقلیم منطقه:

با توجه به مطالب بالا و مشخص شدن انواع خاک ها جهت خاک مناسب درختان، بسته به نوع درخت و اقلیم منطقه به مخلوط خاک مناسبی جهت رشد بهتر درختان نیاز داریم. بطور کلی جهت تمامی درختان داشتن خاکهای رسی- شنی به همراه آهک مناسب و کود حیوانی بهترین خاک می باشند. اما بطور اختصاصی به خاک مورد نیاز چند نوع درخت در زیر اشاره می کنیم:

خاک مناسب سیب: سیب درخت پر توقع است که ریشه های آن در سطح گسترش زیادی دارد؛ بنابراین خاک باید حاصلخیز و از لحاظ مواد آلی غنی باشد و قابلیت نفذ آن نیز خوب باشد. روی این اصل خاکهای شنی- رسی را انتخاب می نمایند به شرطی که کودهای دامی و مواد آلی به خوبی تقویت شده باشد. درخاکهای ضعیف رشد سالیانه شاخه ها کم و برگها کوچک به رنگ سبز کم رنگ یا مایل به زرد درمی آید و ریزش میوه ها زیاد و میوه ها ریز است. درخت سیب در آب و هوای مرطوب بهتر رشد می کند. اکثرا درخت سیب در نقاط خنک و رو به شمال که برای درختان دیگر مناسب نیست، کاشته می شود.

خاک مناسب گلابی :درخت گلابی از درخت هایست که نسبت به نوع خاک خیلی مشکل پسند است. برای اینکه میوه خوب بدهد بیشتر به خاک قابل نفوذ در قشرزیرین نیاز دارد خاک نباید آهک فراوان داشته باشد. درخت گلابی خاکهای رسوبی و زمین های توربی که عمل آمده باشند و زمین های با خاک دستی را دوست دارد.

خاک مناسب هلو: در صورتی که طبقه ای غیرقابل نفوذ در خاک تحت الارض وجود دارد، نباید اقدام به کشت هلو نمود. چنانچه خاک های سنگین با کود دامی و کود سبز اصلاح شوند و قابلیت نفوذشان زیاد گردد، می توان اقدام به کشت نمود. در موقع درخت کاری در منطقه ای که دارای انواع اراضی است، معمولا اراضی بسیار سبک را به کشت هلو اختصاص می دهند. هلو را در زمین های نم دار و عمیق بیشتر روی پایه آلو و در زمین های کم قوت، روی پایه زردآلو پیوند می زنند.

خاک مناسب زردآلو :زردآلو در خاک های سبک تا متوسط از نظر بافت رشد، بهتری دارد. خاک باید عمیق، قابل نفوذ به آب و تهویه خوب باشد. خاک های سرد و متراکم رسی برای کشت و کاراین درخت مناسب نیست. همچنین در مناطقی که سطح آب تحت الارض بالاست، باید از کشت این درخت خودداری شود؛ زیرا نسبت به آب زیاد در خاک حساسیت نشان می دهد. درخت زردآلو بیشتر در خاکهای عمیق و کم رطوبت و سبک بارور می شود. در زمین های مرطوب از بدنه و شاخه درخت صمغ تراوش می کند. درخت زردآلو در زمینی که خاکش گرم و کمی آهک دار بوده و مرطوب نباشد، میوه بهتری می دهد. خاک محل کاشت زردآلو باید حدود 30 متر عمق داشته باشد. اگر خاک زهکشی خوبی داشته باشد، مقدار زیاد آهک در خاک تاثیری روی رشد درخت نخواهد داشت.

خاک مناسب آلو :بطورکلی خاکهای عمیق شنی لومی با زهکش خوب و عاری از شوری و قلیائیت برای آلو مطلوب است. خاکهای غنی از پتاس ترجیح دارد؛ زیرا نیاز به پتاس در آلوها بیشتر است.

خاک مناسب گیلاس: در خاک های سنگین و بدون زهکشی نتیجه مطلوبی از نظر میوه دهی عاید نخواهد شد. در کشت گیلاس خاک باید عمیق، حاصلخیز و دارای قابلیت نفوذ خوبی باشد. برای حفظ حاصلخیزی خاک باید علفهای دور درخت به خوبی زده شود و در زمستان با کودهای شیمیایی و کود پوسیده دامی خاک تقویت گردد.

خاک مناسب خرما: خرما به شوری و خشکی خاک مقاوم است و در انواع خاکها قادر به زندگی است؛ با وجود این بعضی از گونه ها خاک های سنگین و پاره ای دیگر خاک های سبک را بهتر می پسندند.

خاک مناسب مرکبات: مرکبات را میتوان تقریبا در انواع مختلف خاکها کاشت؛ با وجود این در بعضی از اراضی سنگلاخی و باتلاقی و همچنین اراضی شور بایستی از کشت مرکبات خودداری کرد. بهترین خاک برای کاشت مرکبات اراضی شنی- رسی و یا رسی- شنی هوموس دار می باشد. اگر حاصلخیزی زمین کم باشد باید با اضافه کردن کودشیمیایی و کود دامی و یا کود سبز سطح حاصلخیزی خاک را بالا برد.