مرکز مهارت آموزی کشاورزی

مناسب ترین سیستم کاشت درختان سردسیری، سیستم مستطیلی و جهت مناسب بر اساس شیب زمین شرقی - غربی و یا شمالی - جنوبی است. (در اراضی شیبدار و تپه ای سیستم مثلثی و کشت بر روی خطوط تراز است.)
در مناطقی که خطر سرمای زودرس بهاره وجود دارد، کشت نهال در شیب های شمالی و غربی و در صورت خطر سرمای دیررس بهاره، کشت در شیب های جنوبی و شرقی صورت گیرد.
ارقام زود گل و حساس به سرمای بهاره در بالای شیب و ارقام متحمل تر در پایین شیب ها کشت شوند.
استفاده از کود حیوانی گاوی کاملا پوسیده، عاری از بذر علف هرز و شوری، به صورت مخلوط با خاک الک شده در چاله، بسیار مناسب و ضروری است.

از قدیم اعتقاد بر این بوده که دود می تواند در مقابله با سرمازدگی مؤثر باشد. ولی آنچه باعث کاهش خسارت می شود، حرات ایجادشده توسط آتش است.
امروزه استفاده از دود توصیه نمی شود، چون اصولا دود در شب هایی که وارونگی
حرارتی ایجاد شده است، گرمایی را که به صورت طول موج بلند از زمین خارج می شود را از خود عبور داده و همچنین در روز بعد نور خورشید را که به صورت طول موج کوتاه است، از خود عبور نمی دهد. از طرفی ایجاد دود از نظر محیط زیستی نیز بسیار زیان آور است.

سرماهای بهاره خیلی خطرناک تر از یخبندان های اوایل پاییز می باشند.

این نوع سرمازدگی بیشتر در مناطق معتدله رخ داده و باعث خسارت به گل و میوه
می شود. زیرا گل ها و میوه های جوان، حساس تر از میوه های رسیده هستند.
امکان وقوع سرمای بهاره در موقع باز شدن گل های درختان وجود دارد.

طول مدت این نوع سرما کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست.

حساسیت به سرمای دیررس بهاره به ترتیب در میوه ی کوچک، گل کاملا بازشده، گل نیمه باز، و جوانه های بازنشده بیشتر است؛ 
بنابراین، در مورد میوه هایی مانند بادام، زردآلو و هلو که دارای نیاز سرمایی کمتری می باشند، توصیه می شود از ارقام دیرگل استفاده شود.

یک گیاه سالم و قوی نقطه یخبندان پایین تری دارد. مصرف کودهای شیمیایی اصلی لازمه ی سلامتی گیاه است. به همان نسبت مصرف ریزمغذی ها در سلامتی و قدرت گیاه مؤثر و مهم تلقی می شود.

تجربه نشان داده که عنصر منیزیم در مقاومت مرکبات به سرما نقش مهم تری دارد.

بعضی از محققان مصرف سدیم را در ایجاد مقاومت های بیشتر مؤثر می دانند. در مناطقی که خطر سرما، درختان را تهدید می کند، نباید از کودهای ازته استفاده نمود. 

این نکته هم حائز اهمیت است که یک گیاه ضعیف و آفت زده کمتر می تواند در مقابل سرما مقاومت نماید.

برخی از سوخت های جامد تهیه شده از کک های نفتی یا موم های نفتی هستند که گاهاً به صورت آجر بسته بندی شده و در بازار موجود می باشند. 
برخی دیگر از این سوخت ها را داخل سطل ها و یا ظروف آهنی جای داده که قابل پرشدن مجدد هستند. 
این نوع سوخت ها بیشتر در گرم کردن باغات هلو و مرکبات و سیب کاربرد دارد، به عنوان مثال دو قالب نفتی در زیر هر درخت هلو به ویژه پس از شکفته شدن شکوفه ها کاربرد مؤثری در مبارزه با یخبندان دارد.
ایجاد دود جهت پوشش دادن سطح باغ و جلوگیری از تشعشع توسط مصرف سوخت هایی چون چوب، ذغال سنگ، خاک ذغال، کاه، کود حیوانی و بوته های خشک و غیره نیز از روش های معمول جلوگیری از سرمازدگی درختان میوه است.

مبارزه با سرما توسط آب پاشی بر روی درخت نیز از روش هایی است که امروزه از آن در بعضی از نقاط جهان استفاده می گردد. 

زمانی که آب از مایع به یخ تبدیل می شود، مقداری گرما تولید می کند. 
در طول یخ زدن، گرمای نهان آزاد شده و گرمای از دست رفته پوشش گیاهی و محیط را جبران می کند.

آبی که برای غرقاب کردن مصرف می شود، معمولاً درجه حرارت بالاتری نسبت به سطح سرد زمین مزرعه و باغ داشته و بدینوسیله از نزول زیاد درجه حرارت زمین جلوگیری می نماید.استفاده از آب چاه بهتر است‌.

بامیه با نام علمی Hibiscus esculentus متعلق به خانواده ی پنیرک Malvaceae و بومی مناطق گرمسیری می باشد. بامیه میوه ای کشیده و دارای برگ های پهن است و گلهای آن منفرد و به رنگ زرد هستند.

به طور کلی، حساسیت درختان خزان کننده به دمای سرمازدگی از مرحله تشکیل اولین غنچه به مرحله تشکیل میوه یا چغاله افزایش می یابد و در مرحله تشکیل میوه محصول، بیشترین احتمال صدمه وجود خواهد داشت. 
معمولا خسارت سرمازدگی زمستانه نسبت به سرمازدگی دیررس بهاره کمتر است.

همچنین خسارت سرمازدگی زمستانه بیشتر روی درختان میوه خزان کننده و نیمه گرمسیری مانند زیتون اتفاق میافتد. در عرض های جغرافیایی بالاتر که زمستان ها خیلی سردتر است، پوست درخت و بافت های چوبی یا شکوفه ها یخ می زنند.

علائم سرمازدگی در درختان میوه شامل قهوه ای شدن سرشاخه ها، قهوه ای و سپس سیاه شدن کامل گل، سیاه شدن دم میوه، برنزی شدن رنگ برگ ها، ایجاد ترک روی پوست شاخه های محصولات زراعی یک ساله و دوساله و در صورت سرمای شدید ایجاد شکاف در تنه یا خشک شدگی آن است. 
خسارت ناشی از سرمازدگی وارد شده به یک درخت میوه در شکل نشان داده شده است.
در زمستان های خیلی سرد بافت های چوبی شاخه ها ‌‌آسیب می بیند یا تنه درخت یخ می زند.
در فصل بهار، مقاومت به سرما به علت بزرگ شدن غنچه ها و تشکیل گل ها کم می شود. گل های کاملا باز شده دارای آستانه های دمایی ببین -۳ تا -۱ درجه سلسیوس هستند.

سرمازدگی از نظر زمان رخ دادن، به دو نوع سرمازدگی بهاره و زمستانه و از نظر عامل ایجاد سرمازدگی به دو نوع سرمازدگی جبه های و تابشی تقسیم می شود.
در فصل بهار (سرمازدگی بهاره) و در سرمای زمستان (سرمازدگی زمستانه)، روی می دهد.

سرمای دیررس بهاره خیلی خطرناک تر از سرمای زمستانه است. خسارت های سرما در فصل بهار به درختان به ویژه به شکوفه ها بسیار بیشتر از خسارت های سرمازدگی در زمستان است و بیشترین آسیب ها به جوانه ها، شکوفه ها و میوه های تازه رشدکرده وارد می شود؛ اگرچه شاخه ها و برگ ها نیز تحت تأثیر قرار می گیرد. 
گل ها و میوه های جوان حساس تر از میوه های رسیده هستند. با این حال، طول مدت این نوع سرمای بهاره کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست. با توجه به اینکه ریشه ها در داخل خاک فعال هستند، کمتر در معرض آسیب های ناشی 
از سرمازدگی بهاره قرار می گیرند.

پوسته ی تنه ی درختان برگریز گاهی در اثر وجود نوسانات دمایی از یک روز گرم تا یک شب یخبندان، تَرَک می خورند.

این عارضه، علاوه بر خسارت مستقیم به درخت، باعث ضعیف شدن گیاه و بروز آفات و بیماری ها نیز می شود. 
با رنگ کردن تنه با یک رنگ سفید لاتکس محلول در آب، که به میزان 50 درصد با آب رقیق شده باشد، در اواخر پاییز وقتی دمای هوا بالای 10 درجه ی سانتیگراد باشد، می توان مشکل بالا را کاهش داد. 
پیچیدن تنه ی درختان مرکبات جوان با کیسه های حاوی آب حتی بهتر از پوشش های فایبرگلاس یا پلی اورتان، گیاهان را در مقابل سرما حفاظت می کند.

در حال حاضر اکثر باغ های مرکبات در کالیفرنیای آمریکا به وسیله ی ماشین باد، در برابر یخبندان حفاظت می شوند.

ماشین های باد عموماً شامل یک برج فولادی بلند و یک پروانه ی گردان بزرگ هستند که در نزدیکی رأس این برج قرار می گیرد.

هنگامی که پروانه ی ماشین باد می چرخد، هوا را از بالا به پایین کشیده و باعث پایین آوردن هوای گرم بالای سطح وارونگی می شود.

از مشکلات عمده ی این سیستم، هزینه های اولیه ی تهیه ی این دستگاه می باشد.

یک روش برای جایگزینی انرژی از دست رفته از گیاه در شب های یخبندان، سوزاندن توده های سوخت (جامد، مایع یا گاز) در انواع مختلف بخاری ها شامل بخاری های مایع سوز، بخاری های با سوخت جامد و بخاری های با سوخت پروپان و گاز طبیعی است.

شرایط آب و هوایی که برای افزایش کارایی بخاری ها مناسب است، عبارت است از هوای آرام و بدون وزش باد و وجود وارونگی دمای شدید.
بسیار اهمیت دارد که بخاری ها هنگامی که دمای هوا یک یا دو درجه بالاتر از دمای کشنده برای برگ ها، شکوفه ها یا جوانه‌ها است، روشن شوند. 
به کارگیری بخاری های بزرگ در باغ به هیچ وجه توصیه نمی شود. توزیع بخاری ها در باغ باید یکنواخت و تقریبا به ازای هر دو درخت یک بخاری و یا 100 تا 120 بخاری در هکتار برنامه ریزی شود. تقریبا در هر هکتار، 133لیتر تا 265 لیتر سوخت نیاز می باشد. 
سعی کنید نواحی سردتر را در سطح باغ خود شناسایی کنید و بخاری های واقع در این نواحی را زودتر روشن کنید. برای دستیابی به یک دمای مناسب در باغات با وسعت بزرگ و یا مناطقی که تعداد کارگر برای روشن کردن بخاری ها کم هستند، باید روشن کردن بخاری ها را از کنار باغ به ویژه از طرفی که در مقابل باد قرار دارد شروع نمود.

به منظور گرم کردن هوای سرد، ورودی باغ توصیه می شود تعداد بخاری ها در طرفی که باد سرد وارد باغ و یا مزرعه می شود، بیشتر باشد.

در سرمازدگی درختان زیتون، میوه های بالغ از ارقام دیررس که برداشت نشده اند و در طول زمستان بر روی درخت می مانند، چروکیده شده و دم میوه در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره، اغلب قهوه ای رنگ می شود.
برگ های جوان در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره به رنگ سبز کمرنگ یا زرد ملایم درآمده و در نهایت پژمرده و خشک می شوند. 
در برگ های بالغ، قسمت نوک برگ به سوی پایین خمیده می شود.
سرشاخه ها و شاخه های جوان از اندام های حساس به سرما و یخبندان می باشند که بر اثر سرما، بافت آن ها تغییر رنگ می‌دهند.
یخبندان همچنین ترک هایی را بر روی پوست شاخه های یک تا دو ساله ایجاد می کند.

زخم های حاصل از یخبندان روی تنه، شاخه و سر شاخه با آلودگی توسط موجودات ریز خسارتزا، از جمله قارچ ها و باکتری ها دنبال می شود.

با آسیب دیدن اندام های هوایی، تعادل رویشی گیاه به هم خورده و در بهار با فعال شدن جوانه های خفته در بخش های پایینی، نرک ها و پاجوش های فراوانی بر روی تنه رشد نموده و درخت حالت بوته ای به خود می گیرد که نیاز به هرس و اصلاح در گیاه را ضروری می سازد.

از جمله روش های شیمیایی مبارزه با شپشک ها، استفاده از روغن های معدنی بوده که سازگاری بالاتری با محیط داشته و با سرعت نسبتاً زیادی در محیط از بین رفته و خطر بروز مقاومت یا طغیان آفات ثانویه در رابطه با این ترکیبات بسیار کم است.

مرکبات بین عرض های جغرافیایی 23 و نیم تا 40 درجه شمالی و جنوبی با خاک مناسب و رطوبت کافی در صورت عدم یخبندان تولید می شود؛

تولید گلابی به طور قابل ملاحظه ای در سال های اخیر کاهش یافته است. از جمله علل آن، می توان به بیماری ها خصوصا آتشک و سرمازدگی های بهاره و زمستانه اشاره کرد. ارقام مهم گلابی تفاوت های زیادی از لحاظ مقاومت به سرما نشان می دهند. 

آسیب سرمازدگی در درختان میوه معتدله زمانی که دما به زیر صفر می رسد، رخ می دهد.
دمای پایین یکی از مهم ترین استرس های غیر زنده است و از فاکتورهای محدود کننده تولید درختان میوه، خصوصا درختان میوه مناطق معتدله می باشد که بر بقا، رشد، تولید مثل و توزیع جغرافیایی آن ها تأثیرگذار است.

تشکیل یخ در‌ دمای پایین علت عمـده آسیب سرمازدگی در درختان میوه خزاندار می باشد.

راهکارهای پیشگیری از سرمازدگی در فصل بهار به صورت زیر می باشد:

به هر ماده‌ای که روی سطح خاک پاشیده شود و روی آن باقی بماند، مالچ گفته میشود. مالچ یکی از متداولترین روشهای حفاظت در برابر سرمازدگی است. در فصل رشد، وجود یک لایه پوششی از مواد آلی به ضخامت 5 تا 7 سانتیمتر نظیر کاه و کلش، برگهای خرد شده و... میتواند برای حفاظت گیاهان در برابر سرما مفید باشد.

در مناطق نیمه گرمسیری،‌ به طور معمول گلدهی و رشد درختان، تحت تأثیر تغییرات دماست. رشد درختان در زمستان بسیار کند یا متوقف می شود و گلدهی، بیشتر در بهار رخ می دهد. 
✔️البته در بعضی مواقع، ممکن است گلدهی خارج از فصل نیز رخ دهد. این مناطق عملکرد و کیفیت میوه بالایی دارند. جست (فلش) های گلدهی، در ماه های آخر زمستان، هنگامیکه طول روز کوتاه است، آغاز می شود. 
✔️به احتمال زیاد، طول روز کوتاه همراه با دمای پایین، محرک گلدهی است. دمای پایین زمستان به مدت طولانی، شمار کل شاخه های زایشی و میزان گلدهی را افزایش می دهد. در مقابل، دمای متوسط زمستان، سبب تولید بیشتر گل آذین های برگی با شمار گل کمتر می شود.

قرار دادن کاکتوس در معرض سرما، سبب آسیب سرمازدگی به آن و بروز سلول های مرده می شوند. پس موقع سرما، حداقل از یک پوشش ساده بر روی گیاه استفاده کنید.
اگرکاکتوس سرما زده شد، قسمت های سرما زده را ببرید و از گیاه جدا کنید.