مرکز مهارت آموزی کشاورزی

عامل بیماری سیاهک پنهان همانند نوع آشکار آن، نوعی قارچ بازیودومیست است که درون بذر را اشغال کرده و با خرد شدن بذر ریز گردهای سیاه ‌رنگ قارچی پراکنده می شوند که عامل اصلی پراکنش بیماری هستند.

عامل این بیماری قارچی به نام tilletia است که نه تنها به گندم، بلکه به برخی غلات از جمله جو نیز آسیب میزند و باعث کاهش کیفیت و کمیت محصول خواهد شد. همچنین این نوع از قارچ ها در اقلیم های معتدل به خوبی فعالیت خواهند کرد.

گونه های مختلف قارچ:

Tilletia tritici 

Tilletia leavis

بیولوژی سیاهک پنهان گندم :

بر خلاف سیاهک آشکار که زمستان ها را درون بذر میگذرانند، این قارچ زمستان را روی سطح بذر یا داخل خاک سپری میکند و گاهی تا چندین سال قابلیت ماندگاری دارند؛ ولی در ادامه همانند سیاهک آشکار با جوانه زدن گیاه تلیوسپور ها میسیلیوم هایی تشکیل میدهند که قبل از بیرون آمدن جوانه از خاک به گیاهچه نفوذ میکنند و همراه با رشد گیاه به فعالیت و رشد خود ادامه میدهند؛ با ادامه ی این روند و رشد بیشتر گیاه،  هنگام خوشه دهی میسیلیوم ها تخمدان ها را مورد حمله قرار میدهند. و اینگونه با آلوده کردن خوشه ها درون بذر ها قرار گرفته و اجازه پر شدن به آنها نمیدهند. به این ترتیب درون دانه ها به جای مغز، پر از دانه های تلیوسپوری است به همین دلیل با اندکی فشار به این بذر ها، پودر میشوند. بنابراین بدیهی است که هنگام درو کردن بذر های آلوده خرد شده، تلیوسپور ها آزاد شوند، روی سطح دانه های سالم قرار بگیرند و آلودگی ایجاد کنند.

علائم بیماری سیاهک پنهان گندم :

این بیماری مانند سیاهک آشکار علائم کاملاً مشخصی که در وهله ی اول قابل تشخیص باشد، ندارد. در واقع بوته های آلوده تا حدودی کوتاه تر از بوته های سالم هستند و این مقدار خیلی قابل توجه نیست. با اینکه گیاهان آلوده از نظر قدی کوتاه تر هستند اما سنبله هایی بلند تر از سنبله های گیاهان سالم دارند ؛ علاوه بر این در مرحله ی خوشه دهی گیاه آلوده سنبله هایی با رنگ غیر متعارف تری یعنی سبز مایل به آبی خواهد داشت و هر چه به زمان برداشت نزدیک تر شوید رنگ آنها تیره تر خواهد شد. دانه ها درون سنبله ها رنگی مایل به قهوه ای دارند و کوچکتر و گرد تر از دانه های سالم به نظر میرسند. این بذر ها همان دانه های پر شده توسط تلیوسپور ها هستند که پوک هستند و به راحتی در زمان برداشت پودر شده و آلودگی را پراکنده میکنند. در ضمن به دلیل وجود ماده ای با نام تری آمین متیل که در اسپور ها وجود دارد سبب میشود تا گیاهان آلوده بوی ماهی گندیده دهند.

روش های کنترل سیاهک پنهان گندم :

الف) تهیه ی بذر سالم و عاری از بیماری: در این مورد در صورت اطمینان نداشتن به سالم بودن بذر،بذرها را با قارچ کش های مناسب ضد عفونی میکنند. بایتان، کاربندازیم، کاربوکسین، تیرام، ویتاواکس، اکسی کابوکسین و مانکوزب سم های مناسبی برای این کار هستند. استفاده از این سموم حتی با نسبت یک در هزار میتواند این بیماری را کنترل کند.

ب) کاشت ارقام مقاوم به بیماری: تغییر و تعیین زمان مناسب برای کاشت گیاه به طوری که شرایط در آن زمان با شرایط مطلوب برای جوانه زدن قارچ مطابقت نداشته باشد. دمای ایده آل برای جوانه زدن قارچ ۸ تا ۱۸ درجه سانتی گراد است. این دما همراه با رطوبت مناسب شرایطی هموار برای فعالیت قارچ به ارمغان می آورد.