مرکز مهارت آموزی کشاورزی

پروانه چوبخوار تقریبا در تمامی نقاط پسته‌خیز کشور خسارت اقتصادی وارد می‌کند. این آفت یک نسل در سال داشته و تنها میزبان آن پسته است.

خسارت ناشی از این حشره به دو شیوه، یکی روی خوشه میوه‌ها و دیگری روی شاخه می‌باشد. در مورد خوشه‌ها پس از اینکه لاروها، از تخم خارج شدند، وارد خوشه شده و به شکل کمانه در داخل آن یک دور می‌زنند؛‌ چون با نفوذ لارو به مرکز خوشه آوند آبکش پاره شده و لارو نابود می‌شود. لاروهایی که به داخل خوشه نفوذ کرده‌اند ابتدا به سوی نوک خوشه حرکت کرده و پس از رسیدن به نوک خوشه مسیر خود را به سوی پایین کج می‌کنند؛ و هم‌بستگی آوندی میوه‌های بالای قسمت آلوده از خوشه اصلی را دگرگون و در نتیجه سبب خشکیدن میوه‌های نارس می‌شوند.

پس از آن لارو وارد چوب خوشه می‌شود. این اتفاق معمولا در خرداد ماه می افتد. این نوع خسارت چوبخوار پسته نسبتا زیاد است. در واقع بیشترین خسارت، از این طریق است.

اما در مورد لاروهایی که مستقیم وارد خوشه میشوند؛ پس از اینکه لاروها، از تخم خارج شدند، بی‌درنگ خود را به مرکز آوندهای چوبی رسانده، تغذیه و ایجاد کانال لاروی را آغاز می‌کنند. وجود این کانال‌ها در داخل چوب‌های جوان، مغز شاخه را فاسد کرده و سبب ایستایی رشد شاخه‌های جوان و خشک شدن آن‌ها میشود. در اثر ایجاد کانال لاروی، رشد شاخه کاهش یافته و بر میزان محصول سال آینده اثر می‌گذارد. این کانال ها که در بافت چوبی شاخه و خوشه ایجاد می‌شود انباشته از فضولات و ذرات چوبی می‌شود.

به سبب پنهان بودن مرحله خسارت‌زا مبارزه با این آفت دشوار است. بنابراین برای بدست آوردن زمان آسیب‌پذیر آفت لازم است در یکی از این زمان‌ها یعنی زمان اوج خروج لاروها از شاخه‌های آلوده و یا زمان اوج پیدایش حشرات کامل مبارزه کرد. مدیریت تلفیقی بهترین راهبرد در کنترل پروانه چوبخوار پسته می‌باشد. تجربه نشان داده است که کاربرد مجموعه‌ای از روش‌های کنترل در قالب یک برنامه به جای کاربرد یک روش خاص (مانند سم‌پاشی)، می‌تواند خسارت هر گونه‌ای از آفات را به طور مؤثرتری کاهش دهد.

در مورد پروانه چوبخوار، مجموعه روش‌های ذیل را می‌توان برای کاهش مؤثر جمعیت آفت بکار برد:

کنترل مکانیکی، مبارزه زراعی، کنترل شیمیایی مبتنی بر ردیابی با استفاده از تله‌های فرمونی برای تعیین زمان دقیق مبارزه.

یکی از نکات مهم در برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات تعیین زمان مناسب کنترل آفت است. انتخاب زمان مناسب سم‌پاشی بسیار مهم می‌باشد، زیرا سم‌پاشی در زمان مناسب از مصرف بی‌رویه آفت‌کش‌ها و پیامدهای ناشی از آن‌ها، نظیر صدمه به دشمنان طبیعی و آسیب‌های زیست‌محیطی جلوگیری می‌کند. پس از انتخاب مؤثرترین سم موجود در بازار در مورد زمان سم‌پاشی باید در نظر داشت که چون لاروهای آفت بعد از خروج از تخم، در داخل محور خوشه یا سرشاخه تغذیه می‌کنند، لذا نمی‌توان آن‌ها را پس از ورود به محور خوشه و سرشاخه بوسیله سم‌پاشی از بین برد. بنابراین تعیین زمان دقیق سم‌پاشی قبل از ورود لارو به عمق بافت گیاه، بر اثربخشی آن، تاثیر قابل توجه دارد. به منظور تعیین اوج ظهور حشرات بالغ پروانه چوبخوار پسته و برای مشخص کردن زمان دقیق مبارزه شیمیایی در هر سال می‌توان از تله های فرمونی استفاده کرد. این تله ها پروانه نر را به اشتباه، به سمت خود جذب کرده و در خود اسیر میکند.

حرارت و رطوبت محیط، نقش مهمی در فعالیت و پراکنش جغرافیایی حشرات چوبخوار دارند و تغییر این دو عامل، سبب ایجاد نوساناتی در جمعیت آن‌ها میشود.

از عوامل دیگری که در کنترل حشرات نقش دارند، دشمنان طبیعی می‌باشند. در مورد تعداد زیادی از آفات چوبخوار دشمنان طبیعی موثری گزارش شده است. دارکوبی که با نوک خود پوست درختان را سوراخ می‌کند و از حشرات چوبخوار تغذیه می‌نماید، پرندگانی که حشرات کامل چوبخوار را در حین پرواز شکار می‌‎کنند و یا مورچه‌هایی که از لارو و تخم این حشرات تغذیه می‌نمایند، نشان دهنده نقش این عوامل کنترل طبیعی حشرات می‌باشند. سیزده گونه زنبور پارازیتوئید، از روی پروانه چوبخوار گزارش شده است که در از بین بردن این گونه نقش دارد.

از روش‌های زراعی کود دادن به درختان می‌باشد. کوددهی مناسب به درختان برای کنار گذاشتن دشواری‌های وابسته به حشرات چوبخوار جایگاه بالایی دارد. از دشواری‌های این روش این است که شناسایی شاخه‌های آلوده از شاخه‌های سالم در فصل هرس(زمستان) کار سختی بوده ولی با تجربه بدست می‌آید. در فصل رشد با کمی رشد و زرد بودن برگ‌های این شاخه‌ها می‌توان به وجود آفت در سرشاخه‌ها مشکوک شد.

کنترل شیمیایی از جمله روش‌های موثری است که در حال حاضر جهت کنترل پروانه چوبخوار پسته مورد استفاده قرار می‌گیرد. اثربخشی مبارزه شیمیایی با این آفت به دو عامل مهم شامل میزان اثربخشی سم و نیز زمان دقیق سم‌پاشی بستگی دارد.

حشرات کامل پروانه چوبخوار پسته از اواخر اسفند در باغ‌های پسته ظاهر و تا اوایل اردیبهشت ماه در حال پرواز هستند. پروانه ماده پرواز زیادی ندارد و عموما در زیر برگ‌ها و یا لای خوشه‌ها باقی می‌ماند. پروانه‌های نر عموما برای یافتن جنس ماده پشت به آفتاب پرواز می‌کنند. پرواز پروانه‌ها در روزهای آفتابی و آرام و در صبح‌ها انجام می‌شود. جمعیت پروانه‌ها بعد از ظهور بتدریج افزایش می‌یابد. اوج پرواز پروانه‌ها به درجه حرارت و مرحله رشدی درختان پسته بستگی دارد. اوج پرواز از ١۵ تا ٢٨ فروردین است. روزهای پس از روزهای بادی و بارانی جمعیت این پروانه‌ها زیاد است. با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده زمان سم‌پاشی جهت کنترل این آفت ٣ روز بعد از اولین افزایش ناگهانی جمعیت پروانه تعیین می‌گردد.