مرکز مهارت آموزی کشاورزی

عوامل مختلف محیطی و فیزیولوژیکی می‌توانند بر روی ریشه‌دار کردن قلمه‌ها تأثیرگذار باشند. ترکیبات هیدرات‌های کربن، وجود تعداد کافی جوانه یا برگ بر روی قلمه به‌ عنوان منبع تولید هورمون اکسین، مرحله رشد گیاه مادری، محل و زمان انتخاب قلمه و اندازه قلمه می‌تواند در موفقیت ریشه‌ زائی قلمه سهم به‌سزائی ایفاء نمایند. برای نیل به این منظور تغذیه گیاه مادر با عناصر غذائی ماکرو و میکرو و قرار گرفتن پایه‌های مادری در نور کافی بسیار حائز اهمیت است.

قلمه‌های تهیه شده از گیاهان در طی مرحله رشد رویشی، ریشه‌زائی بهتری نسبت به مرحله رشد زایشی دارند. به‌علاوه ریشه‌دهی قلمه‌های انتخاب شده از ساقه‌های جانبی گیاه مادر بهتر از ساقه‌های انتهائی گیاه است. ریشه‌دار شدن قلمه‌ها برحسب خشبی و نیمه خشبی بودن و با یکساله و چند ساله بودن آن می‌تواند متفاوت باشد. بنابراین برای توفیق بیشتر در امر ریشه‌دار نمودن قلمه‌ها و در نتیجه تکثیر رویشی گیاهان باید تمامی جوانب مورد اشاره را مدنظر داشت.

تیمار کردن قلمه‌ها با هورمون‌های گیاهی باعث بهبود ریشه‌زائی می‌شود. هورمون‌های مختلفی مانند اکسین‌ها، سایتوکنین‌ها، جبیرلین‌ها و اتلین‌ها بر روی ایجاد ریشه بر روی قلمه مؤثر هستند ولی اکسین‌ها نقش بارزتری ایفاء می‌کنند. امروزه انواع مختلفی از هورمون‌های مصنوعی اکسین از قبیل انیدول بوتیریک اسید، ایندول استیک اسید و غیره در دسترس می‌باشد که هر کدام تحت شرایط خاص و مقادیر مصرف مختلف، اثرات متفاوت نشان می‌دهند. برگ‌های موجود بر روی قلمه می‌توانند نیاز هورمونی قلمه را تأمین نماید لذا در این راستا وجود ۴-۲ برگ بر روی قلمه‌های انتخابی زیتون برای ریشه‌زائی قلمه‌های نیمه خشبی زیتون ضروری است.

از عواملی محیطی مؤثر در فرآیند ریشه‌زائی قلمه می‌توان محیط ریشه‌زائی، رطوبت، اکسیژن، درجه حرارت و نور را نام برد که به ‌منظور فراهم نمودن شرایط مذکور در حد اپتیمم بهتر است عملیات مربوط به ریشه‌دار نمودن قلمه‌ها در گلخانه و با بهره‌گیری از سیستم‌های مه‌پاش انجام گیرد.

محیط ریشه‌زائی در تشکیل کالوس و بالا رفتن در صد ریشه‌زائی قلمه نقش به‌سزائی دارد و در این خصوص اسیدیته خاک (PH) سهم مهمی دارد و با افزایش PH خاک (قلیائی شدن) تشکیل کالوس و درصد ریشه‌زائی تقلیل می‌یابد. درجه حرارت محیط ریشه‌زائی نیز حائزاهمیت فراوان است و برای اکثر گونه‌ها حرارت‌های ۲۵-۲۰ درجه در طی روز و ۱۵-۱۰ درجه در طی شب مطلوب‌تر است. باید توجه نمود که بالا رفتن درجه حرارت در طی روز می‌تواند قلمه‌ها را با تنش‌های آبی مواجه نموده، تلفات آب از برگ‌ها و در نتیجه تلفات قلمه‌ها را افزایش می‌دهد لذا بهتر آن است که از سیستم‌های پاگرما استفاده شود. مطالعات نشان داده است که کارآئی هورمون‌ها در ریشه‌زائی قلمه‌ها نیز در هنگام کاربرد سیستم‌های پاگرما افزایش می‌یابد. به‌طور کلی محیط کشت باید از نظر فقدان آفات و عوامل بیماری‌زا، نور، درجه حرارت و... شرایط مطلوبی داشته باشد تا نتایج بهتری حاصل گردد.