مرکز مهارت آموزی کشاورزی

* تصویر بالا ساختار یک فسفولیپید (واحد سازنده‌ی غشای سلولی) را نشان می‌دهد. فسفولیپیدها مولکول‌های آمفی‌پاتیک هستند، به این معنی که هم دارای بخش آب‌دوست (سر) و هم دارای بخش آب‌گریز (دم) هستند. این ویژگی برای تشکیل ساختار دو لایه‌ی غشای سلولی که برای عملکرد سلول حیاتی است، بسیار مهم است. بیایید اجزای یک فسفولیپید را بررسی کنیم:

1- گلیسرول (Glycerol): گلیسرول یک الکل سه کربنه است که به عنوان ستون فقرات فسفولیپید عمل می‌کند. در تصویر، گلیسرول به رنگ آبی روشن نشان داده شده است و فرمول شیمیایی آن CH2-CH-CH2 با سه گروه OH (هیدروکسیل) متصل به هر کربن است. دو تا از این گروه‌های OH به اسیدهای چرب متصل می‌شوند و سومی به یک گروه فسفات متصل می‌شود.

2- اسیدهای چرب (Fatty Acids): دو اسید چرب به گلیسرول متصل شده‌اند و “دم‌های” آب‌گریز فسفولیپید را تشکیل می‌دهند. این دم‌ها از زنجیره‌های بلند هیدروکربنی تشکیل شده‌اند (به رنگ بنفش در تصویر) که آب را دفع می‌کنند. خطوط زیگزاگی نشان دهنده‌ی پیوندهای کربن-کربن در این زنجیره‌ها هستند. این دم‌های آب‌گریز (هیدروفوبیک) در ساختار دولایه‌ی غشای سلولی رو به روی هم قرار می‌گیرند و از اختلاط محتویات سلول با محیط آبی اطراف جلوگیری می‌کنند.

3- گروه فسفات (Phosphate): یک گروه فسفات به گلیسرول متصل است و “سر” آب‌دوست فسفولیپید را تشکیل می‌دهد (به رنگ صورتی در تصویر). فسفات دارای بار منفی است و به همین دلیل به مولکول‌های آب (که قطبی هستند) جذب می‌شود.

4- کولین (Choline): کولین یک مولکول کوچک و دارای بار مثبت است که به گروه فسفات متصل می‌شود (به رنگ زرد روشن در تصویر). کولین نیز آب‌دوست (هیدروفیلی) است و به سر فسفولیپید کمک می‌کند تا در محیط آبی حل شود. فرمول شیمیایی کولین (CH3)3N+CH2CH2OH است که در تصویر نشان داده شده است.

* به طور خلاصه، یک فسفولیپید از یک سر آب‌دوست (گلیسرول، فسفات و کولین) و دو دم آب‌گریز (اسیدهای چرب) تشکیل شده است. این ساختار، فسفولیپیدها را قادر می‌سازد تا در محیط آبی به صورت خود به خودی دولایه‌هایی را تشکیل دهند که اساس غشای سلولی را تشکیل می‌دهند. در این دولایه، سرهای آب‌دوست رو به محیط آبی داخل و خارج سلول و دم‌های آب‌گریز رو به روی هم قرار می‌گیرند.