مرکز مهارت آموزی کشاورزی

مقدمه:
امروزه دیگر باغداری فقط بعنوان یک شغل نیست و بصورت یک حرفه و حتی یک هنر مطرح است که همانند یک هنرمند با استفاده ی بهینه از سرمایه و ابزار و نهاده‌ها بیشترین سود آوری را داشته باشد.
نحوه کاشت و عملیات نگهداری نهال مرکبات شامل مراحل خاصی بوده و نیاز به مهارت فراوان دارد . اما اکنون باغداران منطقه جنوب تقریباً در این زمینه چیزی کم ندارند و هر باغدار حاوی دنیایی از اطلاعات و تجارب در زمینه کاشت مرکبات است و به همین لحاظ به نظر می رسد که وقت آن فرا رسیده که توجه خاصی را به تغذیه بهینه معطوف داشت.
درخت مرکبات نیز همانند سایر گیاهان به دو دسته از عناصر شامل ماکرو و میکرو نیاز دارد.
●عناصر ماکرو:
▪ازت:
این عنصر بعنوان غذای اصلی که نقش عمده ی آن در رشد سبزینه ای درخت است که سبزی و شادابی را به درخت می دهد. کمبود این عنصر باعث می شود برگهای درخت به رنگ سبز مایل به زرد تبدیل شده که این زردی ابتدا در برگهای مسن ظاهر می‌شود. ریزش بی موقع برگ ،کم شدن محصول و کوچک شدن میوه و ریزش میوه قبل از رسیدگی کامل از دیگر علائم کمبود ازت می باشد. مناسبترین کود ازته برای مرکبات کود سولفات آمونیوم است که دارای۲۱ % ازت باشد. در خصوص تأمین ازت درخت مرکبات باید توصیه شود که نیمی از مصرف سالیانه درخت را قبل از زمان شکوفه دهی ( بهمن ماه ) که درخت بیشترین نیاز را دارد و نیم دیگر را در دو مرحله یکی وقتی که میوه‌ها شروع به رشد نموده و به اصطلاح نخودی شده اند و مرحله بعد زمان رشد کامل میوه به زمین داده می شود .
باید این نکته را در نظر داشت که کودهای ازته بدلیل حلال بودن در آب همواره با آب آبیاری و بارندگی شسته و از دسترس گیاه خارج شده و معمولاً هرساله باید به خاک اضافه شود.
▪فسفر:
این عنصر که به شکل سوپر فسفات و فسفات آمونیوم در باغات مصرف می شود، تأثیر زیادی روی زودرسی میوه دارد. مصرف آن باعث خوشرنگی ،بالارفتن کیفیت میوه و عمل گرده‌افشانی را آسان می‌کند. کمبود آن باعث کلفتی پوست میوه و توخالی شدن آن می‌شود، بطوریکه وقتی میوه را برش می‌زنیم حفره بزرگی در وسط میوه می‌بینیم . مات شدن رنگ برگها و ریزش بی موقع برگ نیز از دیگر علائم کمبود فسفر می باشد . بهترین زمان مصرف فسفات قبل از شکوفه ‌دهی، که در مناطق جنوب برابر با بهمن ماه می باشد.
▪پتاس:
مصرف پتاس در مرکبات باعث افزایش رشد و نمو درخت ، درشت شدن میوه ، مقاومت به بیماریها، جلوگیری از ترکیدگی پوست و کمک به خشبی شدن شاخه‌های جوان می‌شود . شکل ترکیدگی میوه در چند سال اخیر یکی از مشکلات بزرگ باغات جنوب است که مصرف پتاس با مقاومتی که در پوست میوه ایجاد می‌کند که تا حد بسیار زیادی با این مشکل مبارزه می‌کند. با مصرف پتاس مقاومت گیاه را به سرما نیز افزایش می‌دهد . این نوع کود بهتر است که در اواخر زمستان قبل از شکوفه‌دهی به درخت بدهیم.
▪کودهای میکرو:
از جمله عناصر کم مصرف مورد نیاز مرکبات عبارتند از منیزیم ، آهن ، روی ، منگنز و مس . این عناصر هر چند که جزء عناصر کم مصرف می‌باشند اما همین مقدار که حتماً باید برای درخت تأمین شود، چون این عناصر بسیاری از عملیات حیاتی گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثلاً با کم شدن آهن، روی و منگنز برگهای درخت رو به زردی رفته و علاوه بر کاهش محصول مقدار بار دهی به تدریج سر شاخه‌ها لخت و درخت ضعیف می‌شود .
با مصرف کودهای میکرو تا حد زیادی می‌توان پدیده‌ی سال‌آوری را کنترل کرده و مقاومت درخت را به سرما افزایش داد.
بهترین زمان مصرف این عناصر در زمستان و در محل ریشه‌های موئین گیاه است و بهتر آن است که به همراه کود حیوانی و به صورت چالکود زیر قطره چکانها مصرف شود.
▪کود حیوانی:
کود حیوانی علاوه بر تأمین قسمتی از نیاز غذائی گیاه تأثیر بسیار مثبت در بهبود کیفیت خاک دارد. بیشترین تأثیر کود حیوانی این است که ساختمان فیزیکی خاک را بهبود بخشیده تا ریشه درخت بهتر بتواند تنفس کند و فضای بهتری را جهت رشد و گسترش ریشه در اختیار داشته باشد.
یک نکته اساسی در خصوص مصرف کود حیوانی این می باشد چون این کود‌ها برای پوسیده شدن از ازت خاک استفاده می‌کند، بنابراین باید در نظر داشت که از کودهای کاملاً پوسیده استفاده کرد و یا اگر کود کاملاً پوسیده نشده است مقداری کود ازته برای تسهیل در پوسیده شدن کود حیوانی مصرف شود.
▪میزان کود:
امروزه دیگر زمان آنکه یک نسخه عمومی برای سطح وسیعی از باغات پیچیده شود سر آمده است و تحت هیچ شرایطی صلاح نیست که حتی برای دو باغ همجوار نیز مقدار واحدی توصیه شود. انجام آزمایش خاک و برگ می‌تواند بطور صحیح مقدار مواد و عناصر موجود درخاک و برگ را مشخص نموده و با مقایسه این دو نیاز واقعی درخت را مشخص نماید. در بسیاری از موارد بروز علائم ظاهری نوعی کمبود دلیل بر کم بودن آن عنصر در خاک نیست، بلکه ممکن است مصرف زیادی عناصر دیگر مانع جذب یک ماده غذائی شود. بعنوان مثال مصرف زیادی کودهای فسفاته جذب عناصر روی و آهن را با مشکل مواجه میسازد.
▪زمان و نحوه‌ مصرف کود ها:
بیشترین نیاز درخت به مواد غذائی زمانی است که شکوفه‌ها می‌خواهند ظاهر شوند ،بنابراین همیشه باید این نکته را در نظر داشته باشیم زمانی که گیاه فعالیت خود را شروع می‌کند باید مواد غذائی به اندازه کافی در اختیار داشته باشد و مواد غذائی در محل قرار گرفته باشد که ریشه براحتی بتواند آن را جذب نموده و به مصرف درخت برساند.
بنابراین بهترین کار این است که در بهمن ماه کود های مورد نیاز درخت اعم از ماکرو و میکرو را با کود حیوانی مخلوط و در حد نهائی سایه انداز درخت در زیر قطره چکانها در اطراف درخت و درست در محلی که ریشه‌های موئین فعالیت می‌کنند (یعنی ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متری سطح خاک) بصورت چالکود دفن کرده و قطره چکانها را دقیقاً روی چالکود قرار داده تا کود به راحتی در آب حل شده و در اختیار ریشه قرار بگیرد.
چنانچه عناصر میکرو در اواخر زمستان به خاک داده نشود و گیاه نیاز به عناصر کم مصرف داشته باشد، توصیه می‌شود که این عناصر را به روش محلول‌پاشی و در صورت نیاز به سمپاشی همراه با سموم شیمیایی مصرف شود.