مرکز مهارت آموزی کشاورزی

مقدمه

معمولا بهای مسکن در مکان‌هایی که درختان بزرگ مستقر شده‌ای وجود دارند بیش از جاهایی است که فاقد این امکان هستند. از همین رو، گرایش به ساخت و ساز در این مناطق نیز بیشتر است. ولی مسأله‌ای که وجود دارد این است که در فرآیند ساخت و ساز، به درختان آسیب وارد می‌آید. همان چیزی که فلسفه وجودی ارزشمندی مسکن در این مناطق است. متاسفانه اغلب در شهرها نیز دیده میشود در هنگام احداث معابر جدید و یا پیدا کردن مسیری برای عبور لوله آب و غیره، اولین مسیر مورد نظر از داخل باغچه ها یا حداقل به فاصله بسیار نزدیک به باغچه ها است. از طرف دیگر در هنگام اصلاح یا تعویض سطوح چمن کاری شده که اغلب درختان نیز در داخل آن ها وجود دارند، خاکبرداری و خاکریزی سطحی انجام شده صدمه های جبران ناپذیری به درختان وارد می کند. این مقاله به شما کمک می کند چگونه در حین این گونه عملیات ها از درختان محافظت کنید.

طرح قبل از کاشت

در هنگام ساخت و ساز ممکن است شماری از درختان قطع شوند و به بقیه نیز به خاطر عملیات ساختمانی گوناگون آسیب وارد آید. توانمندی درختان در رویارویی با آسیب‌های ناشی از ساخت و ساز متفاوت است. برای نمونه، برخی از بلوط‌ها و بعضی افراها بسیار حساس هستند و از همین رو دقت و مراقبت بیشتری را می‌طلبند. شماری دیگر همانند صنوبرها و بیدها این آسیب‌ها را بهتر تحمل می‌کنند. روی هم رفته، درختان جوان‌تر تغییرات و آسیب‌های ناشی از ساخت و ساز را بهتر از درختان سالخورده بالغ تحمل می‌کنند. به هر روی، نخستین گام این است که در صورت امکان به نحوی طراحی انجام پذیرد که در محیط پیرامون گیاهان حداقل به هم خوردگی ایجاد شود. همیشه باید به خاطر داشت که نصب لوله‌های آب زیرزمینی، کشیدن کابلهای برق و لوله‌های گاز، تلفن و ... سبب ایجاد صدمه به سیستم ریشه‌ای می‌شود. گاهی در پی‌های ساختمان آهک‌ریزی می‌شود که می‌تواند به درختان اطراف آسیب برساند و در نتیجه، ممکن است رشد درختان ضعیف شده و برگ‌ها رنگ پریده دیده شوند.

بیشتر ریشه‌های تغذیه کننده درختان در عمق 40-30 سانتی‌متری از سطح خاک جای دارند. در واقع بیشتر ریشه‌ها در مواد آلی که در زیر درخت تجمع یافته‌اند، توسعه پیدا می‌کنند. درختان همیشه ریشه‌ها را در مناطقی که برای جذب مواد غذایی، رطوبت و اکسیژن بهینه باشد توسعه می‌دهند. اگر ناحیه ریشه به وسیله زیر و رو کردن خاک، تعویض خاک یا حرکت ماشین آلات سنگین بر روی آن به هم زده شود آسیب به درخت حتمی است.

یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای درختان، افزودن خاک به اطراف آنهاست که در حین آن به ریشه‌ها آسیب وارد می‌آید و در نتیجه، ریشه منبع اکسیژن و آب خود را از دست می‌دهد. اگر افزودن خاک به اطراف درختان ضروری است حتی‌المقدور خاک دارای منفذ مانند خاک شنی - لومی که به ریشه‌ها اجازه تنفس کردن می‌دهد اضافه شود و یا دست کم پیرامون ریشه‌ها قلوه سنگ ریخته شود. هنگام انجام عملیات ساختمانی نباید وسایل کار در اطراف درخت قرار داده شود. از سوی دیگر برداشتن خاک سطحی به دلیلی که پیشتر بازگو شد سبب از بین بردن ریشه‌های تغذیه کننده گیاه می‌شود. هر گونه برداشت خاک رویی، ریشه‌ها را در معرض خشک شدن و صدمه قرار می‌دهد. ابزار و وسایل سنگین باید از پیرامون درخت دور نگه داشته شوند یا اگر لازم شد بهتر است یک حصار یا دیوار کوتاه در اطراف درختان کشیده شوند. مطلوب است در اطراف تنه درختان گونی یا طناب کنفی پیچیده شود. این مطلب باید استاندارد در تمام شهرها شود. شاخه‌های شکسته شده، تنه‌ها و ریشه‌های آسیب دیده نه تنها باعث خسارت به درخت می‌شود، بلکه راه را برای حمله آفات و بیماری‌‌ها به گیاه هموار می‌سازد. حرکت ماشین آلات سنگین نزدیک درختان باعث فشرده شدن خاک و آسیب به ریشه‌ها می‌شود.

اگر چاره‌ای وجود ندارد می‌توان پیش از آغاز کار چند سانتی‌متر خرده‌های چوب پای درختان ریخت تا فشردگی به حداقل برسد. در مجموع باید کوشش نمود که کمترین تغییر در الگوی اولیه داده شود و اگر در منطقه‌ای قرار است شیب‌بندی و تسطیح زمین انجام شود، بهتر است شیب بندی اصلی زمین عوض نشود چون مسیر روان آبها عوض شده و درختانی که سالها به میزان مشخص آبیاری خود را تطبیق داده بودند دچار مشکل می‌شوند.

اگر هنگام ساخت و ساز به درخت آسیب وارد آمد چه باید کرد؟

پیامدهای آسیب به درخت ممکن است در فصل بعدی رشد و یا دو تا سه سال دیگر پدیدار گردد. در اثر آسیب به ریشه‌ها، درخت نمی‌تواند آب و مواد غذایی کافی برای تغذیه همه ساقه جذب کند. نتیجه این رویداد، خشک شدن سر شاخه‌ها در بالای درخت و نوک ساقه‌هاست، زیرا این قسمت‌ها دارای بیشترین فاصله از ریشه‌ها هستند. در برخی از درختان به خاطر کمبود مواد غذایی برگها زرد می‌شوند. برگ‌ها کوچک و تنک شده و رشد درخت نیز ممکن است کاهش یابد.

برای حیات بخشیدن به درختانی که در اثر عملیات ساختمانی آسیب دیده‌اند، می‌توان کمی تاج درخت را تنک کرد و پیرامون سیستم ریشه‌ای را مالچ‌دهی نمود و عملیات تغذیه (کوددهی) انجام داد. هرس تاج مؤثرترین راه برای کمک به یک درخت در حال زوال است زیرا یک چنین درختی با داشتن ریشه‌های آسیب دیده نمی‌تواند همه ساقه‌ها و برگ‌ها را نگهداری کند. حذف ساقه‌های خشک شده یا در حال خشک شدن به ایجاد توازن بین ریشه‌های باقیمانده و ساقه‌ها کمک می‌کند. این روند شانس ساقه‌ها را برای زنده ماندن افزایش می‌دهد. البته باید توجه کرد که ساقه‌های زنده، سالم و در حال رشد حذف نشوند.

مالچ‌دهی پیرامون ریشه با موادی مانند خرده‌های چوب یا خاک اره یا دیگر مواد آلی، سبب تحریک و تشویق فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید اطراف محیط رشد می‌شود. افزون بر این، پوشش نرم و حاصلخیز باعث تحریک رشد تازه‌ تارهای کشنده فعال که می‌توانند آب، مواد غذایی و اکسیژن بیشتری جذب کنند، می‌گردد. کوددهی مناسب می‌تواند موجب بازگشت حیات به این درختان شود زیرا که رشد خیلی خوب شاخساره‌ها و برگ‌ها را در پی دارد. لیکن باید توجه کرد که اگر ریشه‌ها به سختی آسیب دیده باشند، کوددهی به هیچ عنوان نمی‌تواند سودبخش واقع شود.

حتی اگر هیچ نشانه‌ای از آسیب نیز پس از عملیات ساختمانی در درختان ایجاد نگردد، باید به این درختان توجه ویژه شود. این درختان باید در مواقع خشکی به خوبی آبیاری شوند و هر ساله در آغاز بهار یا پایان پاییز کوددهی شوند. درختان باعث ارزش افزوده به محیط زندگی می‌شوند پس هزینه مراقبت و نگهداشت از آنها نیز باید پرداخت شود.

نویسنده: دکتر علی نیکبخت، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان

منبع: دانشگاه صنعتی اصفهان